Leasing anlaşması nedir ?

[Zek Asakura]

Kelime karşılığı kiralama olan leasing, ilk defa 1930′lu yıllarda ABD’de yatırım ve finansman sağlamak amacıyla ortaya çıkmıştır. Türk hukukuna da 1985 yılında finansal kiralama adıyla girmiştir. 28. 06. 1985 tarih ve 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu ve ona uygun olarak çıkarılan iki yönetmelikle finansal kiralamanın yasal çerçevesi oluşturulmuştur.

Finansal kiralama (leasing) sözleşmelerinin esası, malın mülkiyet hakkı ile ekonomik olarak işe yararlılığının birbirinden ayrılması, malın hukuki sahibi ile ekonomik sahibinin farklı kişiler olmasıdır. Şöyle ki, bir yatırım malının gelecekteki kullanıcısı (lessee), bir finans kurumuna (lessor) başvurarak ondan, özelliklerini belirlediği yatırım malını kendi adına satın almasını ve bu malın tüm hasar riskini de kapsayacak biçimde kullanımını kendisine devretmesini ister. Bunun karşılığında da malın satın alınma bedeli, masraf faiz ve finans kurumunun kârından oluşan finansal kiralama (leasing) bedelini ödeme borcunu üstlenir. Kullanıcı tarafından üstlenilen ödemeler, malın ekonomik ömrüne karşılık oluşturacak şekilde taksitler halinde ifa edileceğinden, yatırımcı, ödemelerini malı işletmekle elde edeceği kazançtan yapabilecektir. Böylece, bir üretim malını finansal kiralama (leasing) sözleşmesi yapmak suretiyle sağlayan yatırımcı, malın ekonomik olarak işe yararlılığını elde edip, finansman güçlüklerinden kurtularak yeni alanlara yönelebilecek; finans kurumu da sözleşme konusu malın mülkiyet hakkına sahip olmak suretiyle ödemeleri güvence altına almış olacaktır.

Yaşamın İçinden örnek:

Leasing’ci yara sardı Leasing şirketleri Türkiye’de ve dünyada yaşanan krizde müşteri portföylerini ihracat yapan ve döviz girdisi sağlayan firmalardan oluşturmaya çalışıyor RADİKAL 28/11/2001

Finansal Kiralama Kanunu finansal kiralamayı şöyle tanımlamaktadır: “Kiralayanın, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü kişiden satın aldığı veya başka suretle temin ettiği bir malın zilyetliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere ve belirli bir süre feshetmemek şartı ile bedeli karşılığında, kiracıya bırakmasını öngören bir sözleşmedir”.


Finansal kiralama sözleşmesi nedir? Finansal kiralama sözleşmesi nerede düzenlenmiştir?
Finansal Kiralama Sözleşmesinin Esaslı Unsurları

Yukarıdaki tanıma göre, finansal kiralama sözleşmesinin esaslı unsurları, finansal kiralama konusu mal, finansal kiralama bedeli, feshedilmezlik süresi ve taraflar arasındaki anlaşmadır. Bunları ayrı ayrı ele alacağız.

Finansal kiralama sözleşmesinin esaslı unsurları
Finansal Kiralama Konusu Mal

Finansal kiralama sözleşmesinin konusuna taşınır ve taşınmaz mallar girer. Buna karşılık, patent, marka gibi fikri ve sınai haklar sözleşmenin konusu olamazlar (FKK. m. 5). Finansal kiralama konusu malların yatırım veya tüketim malı olması açısından kanunda herhangi bir ayrım yapılmamıştır. Ancak, sözleşme konusu malın zilyetliğinin her türlü faydalanmayı sağlayacak şekilde kiracıya bırakılacağını öngören FKK. m. 4 ve 13, sözleşmenin dört yıl süreyle feshedilemeyeceğini öngören FKK. m. 7 ve sözleşme süresi sonunda malın kiracı tarafından satın alınmasına olanak veren FKK. m. 9 hükümleri bir arada değerlendirildiğinde, kanunda düzenlenmiş bulunan sözleşme tipinin yatırım mallarını, yani üretici bir işleve sahip olan malları kapsadığı sonucuna varılabilir. Bu itibarla otomobil, buzdolabı, televizyon gibi dayanıklı tüketim mallarının kişisel kullanıma özgülenmesinin söz konusu olduğu finansal kiralama sözleşmeleri kanununun kapsamına girmez.

Kiralayan şirket, sözleşme konusu malı kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü kişiden satın alabilir veya başka bir şekilde sağlayabilir. Kiracı, bir piyasa araştırması yaparak malı ve özelliklerini belirledikten sonra kiralayan şirkete başvurarak malı finanse etmesini ister, kiralayan şirket de malı üçüncü kişiden sağlayarak zilyetliğini kiracıya devreder. Kiralayan şirketin malı üçüncü kişiden sağlayarak kiracıya teslimini gerçekleştirmesi, finansal kiralama sözleşmesinin ayırt edici özelliklerindendir. Bu itibarla, kiralayan şirketin sözleşmenin başlangıcından itibaren stoklarında bulundurduğu kendine ait malın zilyetliğini kiracıya devretmesi yüklenimini içeren bir sözleşme, şartlara göre ya satım ya da kira sayılır ve böylece de finansman amacını ve finansal kiralama sözleşmesi olma özelliğini kaybeder. Kiracı, kiralayan şirketin zilyetliğini kendisine devrettiği malı sözleşmenin amacına uygun olarak her türlü yararı sağlamak üzere, sözleşmede öngörülen şartlara ve hükümlere göre özenle kullanır.


Finansal kiralama sözleşmesinin konusuna neler girer? Tarafları kimlerdir?
Finansal Kiralama Bedeli

Finansal kiralama karşılıklı (ivazlı) bir sözleşmedir. Kiralama bedelini ve ödemelerin yapılacağı dönemleri taraflar belirler. Kiralama bedeli Türk lirası veya Merkez Bankasınca alım satımı yapılan döviz cinsinden belirlenebilir. Yurt dışından yapılacak finansal kiralamalarda ise kiralama bedeli 25. 000 Amerikan Doları karşılığı Türk lirasından az olamaz. Bu miktarı artırmaya veya eksiltmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir (FKK. m. 6). Kiralama bedelinin kapsamına faiz, masraflar, kiralayanın kârı ve malın satın alınma bedeli girer.
Feshedilmezlik Süresi

Finansal Kiralama Kanunu sözleşmelerin en az dört yıl süreyle feshedilemeyeceğini öngörmektedir (m. 7). Hangi hâllerde bu sürenin kısalacağı, Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir. Kanunun, sözleşmenin dört yıl içinde feshedilemeyeceğini öngören hükmünü, kanunda yer alan fesih sebepleri dışında feshin mümkün olmaması şeklinde anlamak gerekir. Diğer bir deyişle, dört yıllık feshedilmezlik süresi, sözleşmenin Kanunun 23. ve 24. maddelerine dayanılarak sona erdirilmesine engel olamaz. Sözleşmede açıkça kararlaştırılmış olmadıkça, feshedilmezlik süresi, sözleşme konusu malın kiracıya teslimi ile başlar.
Anlaşma

Anlaşma, tarafların sözleşme konusu malın belirli bir süreyle feshedilmemek üzere her türlü faydalanma hakkının kiracıya bırakılması, bunun karşılığında da kiracının belirli bir bedel ödemesi konusunda uyuşmaları demektir (FKK. m. 4). Bedel, malın kullanılması karşılığı olarak ödenmemektedir, yani bedel ödeme borcu ile maldan yararlanma hakkı birbirinden tamamen bağımsızdır. Bu itibarladır ki, maldan faydalanmak mümkün olamasa bile bedel ödeme borcu varlığını korur. Taraflardan kiralayan, kredi kurumu niteliğinde olan bir anonim şirkettir. Kiralayan şirketin kuruluşu, şube açması veya yabancı bir şirketin Türkiye’de şube açması, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın bağlı bulunduğu Bakanlığın ön iznine tâbidir. Finansal kiralama işiyle uğraşan şirketlerin ödenmiş sermayeleri bir milyar Türk Lirasından az olamazken, yabancı şirketlerin Türkiye’de şube açmaları hâlinde bu miktar, en az iki milyon Amerikan Doları karşılığı Türk Lirası kadar olmak zorundadır.

Kiracı için Finansal Kiralama Kanununda herhangi bir sınırlama yapılmamakla beraber, finansal kiralama sözleşmesinin konusu bir yatırım malı olduğundan, kiracının da bir yatırımcı olması gerekecektir. Diğer bir deyişle kiracı durumundaki kullanıcı, genellikle belli bir alanda üretim yapan bir işletmenin sahibi olan kimsedir.

Taraflar arasındaki finansal kiralama sözleşmesinin noterlikçe resen düzenleme biçiminde resmi şekilde yapılması gereklidir. Ayrıca, konusu taşınır mal olan sözleşme, kiracının yerleşim yeri noterliğinde tutulan özel sicile tescil edilirken, konusu taşınmaz mal olan sözleşme, taşınmazın bulunduğu tapu kütüğünün beyanlar hanesine, konusu gemi olan sözleşme ise, gemi siciline şerh edilir (FKK. m. 8/I). Üçüncü kişilerin tescil veya şerhten sonra finansal kiralama konusu mal üzerinde ayni hak edinmeleri kiralayana karşı ileri sürülemez (FKK. m. 8/II). Bu hâlde, finansal kiralama sözleşmesinin sicile şerhi ya da tescili üçüncü kişilerin iyi niyetini ortadan kaldıran bir işleve sahiptir.


Finansal kiralama şirketi olan (A), kiracı (B)’ye aylık 500. 000 lira karşılığında iş yerinde kullanacağı iş makinelerini sağlamayı yüklenmiştir. (A) şirketi ne tür bir şirkettir? Sözleşme hangi şekilde yapılmalıdır? Sözleşmenin esaslı unsurları nelerdir? (A), bir yıl sonra kanunda belirtilen sebepler dışında sözleşmeden dönebilir mi?
Finansal Kiralama Sözleşmesinin Hükümleri

Taraflardan birinin borçları diğer tarafın haklarını oluşturduğundan, burada sadece tarafların borçlarını belirtmekle yetineceğiz.
Kiracının Borçları

- Kiracının temel borcu, kiralama bedelini ödemektir (FKK. m. 6). Bedeli ödemede temerrüde (direnime) düşen kiracıya karşı, kiralayanın sözleşmeyi feshetme hakkı bulunmaktadır (FKK. m. 23).
- Kiracı sözleşme konusu malı, sözleşmede ön görülen şart ve hükümlere uygun olarak özenle kullanmalıdır (FKK. m. 13).
- Sözleşme konusu malın bakım, onarım ve korunmasından kiracı sorumludur. Ancak, aksi sözleşmede kararlaştırılabilir (FKK. m. 13).
- Malın hasar ve yok olmasından da kiracı sorumludur. Ancak, bu sorumluluk hasar ve yok olmadan doğan zararın sigorta tarafından karşılanmayan kısmı ile sınırlıdır (FKK. m. 14).
- Kiracı, sözleşme konusu malın zilyetliğini bir başkasına devredemez (FKK. m. 15).
- Kiralayan tarafından sigorta ettirilen mala ilişkin sigorta primlerini ödeme borcu da kiracıya aittir (FKK. m. 17).
- Finansal kiralama sözleşmelerine, sözleşme sonunda kiracının malı satın alacağına dair hüküm konulması mümkündür (FKK. m. 9). Eğer, sözleşmede satın alma hakkına ilişkin hüküm yoksa veya hüküm bulunmakla beraber kiracı bu hakkını kullanmamışsa, sözleşme sonunda, malı kiralayana derhal geri vermekle yükümlüdür (FKK. m. 24).


Finansal kiralama sözleşmesinde, kiracının borçları nelerdir?
Kiralayanın Borçları

- Kiralayanın temel borcu, sözleşme konusu malı satın alarak veya başka bir şekilde sağlayarak zilyetliğini kiracıya bırakmaktır (FKK. m. 4, 16).
- Kiralayan, kiracının malı sözleşme süresince her türlü yararı elde edecek şekilde kullanmasına katlanmak zorundadır (FKK. m. 4, 13).
- Sözleşme süresi boyunca malın mülkiyeti kiralayanda kalmakta, fakat malı sigorta ettirme yükümlülüğü de ona ait olmaktadır (FKK. m. 17).
- Sözleşmede aksi öngörülmemişse kiralayan, malın mülkiyetini üçüncü bir kişiye devredemez. Taraflar, malın mülkiyetinin üçüncü bir kişiye devredilebileceğini kararlaştırmışlarsa, mülkiyet ancak finansal kiralama işiyle uğraşan bir kuruma devredilebilir. Devralan, sözleşme hükümlerine uymakla yükümlü olduğu gibi, kiralayan da malı devredeceği zaman kiracıyı haberdar etmek zorundadır. Aksi takdirde devir kiracıya karşı hüküm doğurmaz (FKK. m. 18).



Finansal kiralama sözleşmesinde kiralayanın borçları nelerdir?
İflâs ve İcra Takibinin Sözleşmeye Etkisi

Kiracının iflâsı hâlinde iflâs memuru, iflâs bürosunun oluşumundan önce finansal kira konusu malların iflâs masası dışında tutulmasına karar verir. Kiracının icra takibine uğraması hâlinde ise icra memuru, söz konusu malların takibin dışında tutulmasına karar verir (FKK. m. 19). Kiralayanın iflâsı hâlinde sözleşme sona ermeyip kararlaştırılan süre sonuna kadar iflâs masasına karşı geçerliliğini sürdürür. Kiralayanın icra takibine uğraması hâlinde ise, finansal kiralama konusu mallar, sözleşme süresince haczedilemez (FKK. m. 20).
Finansal Kiralama Sözleşmesinin Hukuki Niteliği

Finansal kiralama sözleşmesinin yukarıda belirtmiş olduğumuz tüm unsurlarını ve hükümlerini göz önünde bulundurarak varılacak sonuç, bu sözleşmenin kullandırma amacı güden kendine özgü (sui generis) bir sözleşme olduğudur. Finansal Kiralama Kanunu’nda sözleşmenin hukuki niteliği konusunda açık bir hüküm bulunmamaktadır. Bununla beraber, kanundaki düzenlemenin yetersiz kaldığı durumlarda, sözleşmeye uygulanacak ve uygulanmayacak hükümler gösterilmek suretiyle hukuki nitelik ortaya konmaya çalışılmıştır (FKK. m. 26, 27).
Finansal Kiralama Sözleşmesinin Sona Ermesi
Sözleşmenin Kendiliğinden Sona Ermesi

Sözleşme, süresinin dolması (FKK. m. 21), kiralayan şirketin tüzel kişiliğinin sona ermesi, kiracının iflâsı ya da aleyhine yapılan icra takibinin semeresiz kalması, kiracının ölümü veya fiil ehliyetini kaybetmesi ve işletmesini tasfiye etmesi hâllerinde kendiliğinden sona erer. Ancak, sözleşmede aksinin kararlaştırılması mümkündür (FKK. m. 22). Sözleşme sona erdiğinde sözleşmeden doğan satın alma hakkını kullanmayan veya bu hakkı bulunmayan kiracı, malı derhal geri vermekle yükümlüdür (FKK. m. 24).


Finansal kiralama sözleşmesi hangi durumlarda kendiliğinden sona erer?
Sözleşmenin Taraflardan Birinin Feshi İle Sona Ermesi

Kiralayan, finansal kiralama bedelini ödemede temerrüde düşen kiracıya otuz günlük bir süre verir. Bu süre içinde de bedel ödenmezse kiralayan, sözleşmeyi feshedebilir (FKK. m. 23).

Bunun dışında, taraflardan birinin sözleşmeye aykırı davranışta bulunduğu hâllerde, bu aykırılık nedeniyle diğer taraftan sözleşmeyi devam ettirmesinin beklenemeyecek olduğu durumlarda da sözleşme feshedilebilir (FKK. m. 23/II). Sözleşmenin kiralayan tarafından feshi hâlinde, kiracı malı kiralayana teslim etmek ve vadesi gelmemiş kiralama bedellerini ödemekle yükümlü olduğu gibi, ayrıca kiralayanın bunu aşan zararından da sorumludur (FKK. m. 25). Sözleşmenin kiracı tarafından feshedilmesi durumunda ise, kiracı sözleşme konusu malı geri vermekle yükümlü olmakla beraber, fesih sebebiyle uğradığı zararın tazminini (giderilmesini) kiralayandan isteyebilir.
Sözleşmeden Dönme

Kiralayanın kiralanacak malın satıcısı ya da yapımcısı ile zamanında sözleşme yapmaması veya gerekli ödemeyi zamanında yerine getirmemesi yüzünden yahut diğer sebeplerle kiralanacak malı kiracıya teslim edememesi hâlinde, kiracı BK. m. 106 hükmü uygulanarak sözleşmeden dönebilir.

Alıntıdır. . .